Page 28 - วิทยาศาสตร์กับงานอนุรักษ์ศิลปกรรมไทย

24

4. ลายรดน้ า

้
ลายรดน้ า หมายถึง ลายทองที่ลางด้วยน้ า โดยเขียนลวดลายหรือรูปภาพให้ปรากฏเป็นลายทองด้วยวิธี

ปิดทองแล้วเอาน้ ารด จัดเป็นงานประณีตศลป์ที่มีความสาคัญมากส าหรับตกแต่งสิ่งของเครื่องใช้และ
ิ
เครื่องประดับของคนทั่วไป เครื่องใช้ในพระพุทธศาสนา ตลอดไปจนถึงของใช้ของพระมหากษัตริย์ โดยใช้
ตกแต่งตั้งแต่สิ่งของที่มีขนาดเล็กขึ้นไปจนถึงการใช้ตกแต่งผนังห้องขนาดใหญ่ ลักษณะพิเศษของลายรดน้ าคือ
้
มีวิธีในการเขียนแตกต่างไปจากงานจิตรกรรมทั่วไปที่ใชสีหลายสี หรือแม้แต่งานจิตรกรรมประเภทเอกรงค์เองก็
ตาม เนื่องจากการเขียนลายรดน้ าใช้น้ ายาหรดาลเขียนบนพื้นซึ่งทาด้วยยางที่ได้จากต้นรัก เมื่อเขียนเสร็จแล้ว

จึงเช็ดรัก ปิดทองแล้วเอาน้ ารด หรดาลที่ใช้เขียนเมื่อถูกน้ าก็จะหลุดออก ส่วนที่เป็นลวดลายทองก็จะติดอยู่ท า
็
ให้ลวดลายหรือรูปภาพที่ปรากฏหลังการรดน้ า เปนสีทองเพียงสีเดียวบนพื้นสีด าหรือสีแดง กรรมวิธีดังกล่าวมา
นี้เป็นแบบอย่างการท าสืบต่อกันมาแต่โบราณ

ยางรัก (Sap) มีองค์ประกอบหลักแตกต่างกันไปตามชนิดของต้นรัก โดยแบ่งเป็น 3 ประเภท

1. อูรูชิออล (Urushiol) เป็นองค์ประกอบหลักซึ่งพบในยางรักของจีน ญี่ปุ่น เกาหลี
2. แลกคอล (Laccol) เป็นองค์ประกอบหลักซึ่งพบในรักเวียดนาม ไต้หวัน

3. ทิตซิออล (Thitsiol) เป็นองค์ประกอบหลักซึ่งพบในรักใหญ่ของไทยและพม่า

ลักษณะของยางรักเมื่อกรีดออกมาจากล าต้น ในช่วงแรกมีลักษณะเป็นสีเหลืองข้นคล้ายนม แล้วค่อยๆ
เปลี่ยนเป็นสีน้ าตาลและเข้มขึ้นเรื่อยๆจนเป็นสีดา การที่ยางรักแห้งเกิดเป็นฟิล์มแข็งนั้นต้องอาศัยกระบวนการ

พอลิเมอไรเซชัน โดยมีเอนไซม์ laccase เป็นตัวเร่งปฏิกิริยา

ยางรักของไทยจะมีปริมาณพอลิเมอร์ (Polymer content) และความหนืดมากกว่ายางรักจากจนและ
ี
เวียดนาม แต่ใช้เวลาในการแห้งและกลายเป็นฟิล์มที่นานกว่า และยางรักแต่ละชนิดจะมีอุณภูมิและความชื้นท ี่
เหมาะสมต่อการทางานของเอนไซม์ต่างกันไปตามสภาพแวดล้อมที่ต้นรักเจริญเติบโตมา โดยอุณหภูมิที่มีความ

เหมาะสมของยางรักที่ได้จากต้นรักใหญ่จะอยู่ที่ 40 องศาเซลเซียส และความชื้นสัมพัทธ์ (Relative
humidity) ที่ 90%

4.1 การเสื่อมสภาพของยางรัก

่
โดยทั่วไปแล้วยางรักที่เพิ่งแห้งใหม่ๆ จะทนทานตอกรด, ด่าง, ตัวท าละลายอินทรีย์ และน้ า รวมถึงจะ
ี่
ทนทานต่อผลกระทบจากแมลงตางๆ แต่หากได้รับรังสีอัลตราไวโอเลต หรืออยู่ภายใต้อุณหภูมิทสูงเกินไปเป็น
่
ี
ระยะเวลานาน จะท าให้ยางรักเสื่อมสภาพ และทาให้สเปลี่ยนแปลง แม้ว่าพื้นผิวยางรักที่ท าเพิ่งแหงใหม่ๆจะไม่
้

ี
ละลายน้ า แต่พื้นผิวที่เสื่อมสภาพแล้วนั้นสามารถละลายน้ าได้ การท าความสะอาดโดยไม่สูญเสยพื้นผิวของ
ชิ้นงานดั้งเดิมนั้นท าได้ยากมาก ความสามารถในการละลายของยางรักแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับชนิดของยางรัก
วิธีการใช้งาน อายุ และการสัมผัสกับแสง ลักษณะการเสื่อมสภาพของยางรักมีตั้งแต่ พื้นผิวลอกเป็นแผ่น
พื้นผิวแตกและเสียหายจากรังสีอัลตราไวโอเลต ไปจนถึงความเสื่อมสภาพของชั้นรองรับ ดังตัวอย่างความ
เสื่อมสภาพของยางรักในลายรดน้ าของต าหนักทอง วัดไทร (ภาพที่ 24) และตู้พระธรรมวัดราชาธิวาสวิหาร
(ภาพที่ 25)