Page 6 - คู่มือกิจกรรม งาน workshop วิทยาศาสตร์กับงานอนุรักษ์ศิลปกรรมไทย

3

จากประสบการณ์งานวิจัยนี้ ทางกลุ่มวิจัยได้รวบรวมขั้นตอนการอนุรักษ์ซ่อมแซม ไว้ดังนี้ คือการอนุรักษ์เชิงป้องกัน และการอนุรักษ์เชิงสงวนรักษา

การอนุรักษ์เชิงป้องกัน เป็นการด าเนินงานเพื่อป้องกันความเสียหายกับชิ้นงานจากสภาพแวดล้อม การจัดการลดความเสี่ยงที่ส่งผลต่อเนื้อกระดาษ เช่น ควรเก็บ
ื้
รักษาในห้องที่ติดตั้งเครื่องปรับอากาศให้อุณหภูมิอยู่ระหว่าง 22 – 24 °C และมีความชื้นสัมพัทธ์อยู่ในช่วง 50 - 65 % โดยทั้งอุณหภูมิและความชนต้องคงที่ตลอด 24
ชั่วโมง หากไม่สามารถเก็บในห้องที่ติดตั้งเครื่องปรับอากาศได้ ควรท าให้ห้องจัดเก็บมีการหมุนเวียนของอากาศ

ู้
์
การอนุรักษ์เชิงสงวนรักษา เป็นการด าเนินงานอนุรักษ์หลังจากที่เลือกวิธีการรักษา การใช้วัสด อุปกรณ และสารเคมี เป็นต้น โดยผ่านการพิจารณาจากผเชี่ยวชาญ
ุ

ตามข้อเสนอแนะ หลักการและเหตุผล ซึ่งถูกต้องตามหลักจริยธรรมและแนวทางปฏิบัติงานของนักอนุรักษ์ จึงสามารถเริ่มดาเนินการปฏิบัติงานตามขั้นตอนได งานอนุรักษ์
้

วัตถุโบราณเชิงสงวนรักษามีความคล้ายคลึงกับงานรักษาผู้ป่วยของแพทย์ ในกรณีของการอนุรักษ์หนังสือสมุดไทยและหนังสือเก่าแบบฝรั่งของวัดราชาธิวาสวิหารจะเป็น
การอนุรักษ์เชิงสงวนรักษา คือเป็นการอนุรักษ์หลังจากวัตถุเกิดความเสียหายแล้ว โดยมีรายละเอียดดังนี้
็
ู้
1. ค้นคว้าประวัติความเป็นมาของชิ้นงาน เช่น ผสร้าง เจ้าของ หน้าที่ของชิ้นงาน และแหล่งที่มา เปนต้น (คล้ายคลึงกับการซักประวัติผู้ป่วยเบื้องต้น)
2. ประเมินสภาพและเก็บข้อมูลเบื้องต้นของชิ้นงาน เช่น ขนาด ชนิดของวัสด ลักษณะสสัน การจัดเก็บ รายละเอียดการเสื่อมสภาพ และเลขทะเบยน (ในกรณีที่มาจาก
ุ
ี
ี
พิพิธภัณฑ์) เป็นต้น (คล้ายคลึงกับการตรวจวินิจฉัยโรคเบื้องต้นด้วยเครื่องมือพื้นฐาน เช่น หูฟังของแพทย์ ปรอทวัดไข้ และเครื่องวัดความดัน เป็นต้น)
3. ศึกษารายละเอียดของเนื้อวัสดุโดยใช้วิธีการทางวิทยาศาสตร์ เช่น การวัดความเป็นกรด-เบสโดยใช้กระดาษ pH การศึกษาระดับการเสื่อมสภาพของเส้นใยด้วย
เทคนิค IR spectroscopy และ X-ray diffraction ศึกษาลักษณะของเส้นใยด้วยเทคนิค Scanning Electron Microscopy และศึกษาชนิดของธาตุองค์ประกอบด้วย
้
เทคนิค Energy Dispersive X-ray หรือ X-ray Fluorescence (คลายคลึงกับการตรวจวินิจฉัยโรคด้วยเครื่องมือชั้นสูง)
4. ด าเนินการอนุรักษ์ฟื้นฟูสภาพของวัตถ ซึ่งเป็นขั้นตอนที่ส าคัญทสุด เริ่มตั้งแต่การท าความสะอาด การฟื้นฟูสภาพเนื้อวัสดุ การซ่อมแซมส่วนที่ช ารุด และการเสริม
ุ
ี่
ความแข็งแรง ขั้นตอนนี้ต้องด าเนินการโดยผู้เชี่ยวชาญ (คล้ายคลึงกับการรักษาของแพทย์)
5. การเก็บรักษาวัตถุหลังการอนุรักษ์เพื่อชะลอการเสื่อมสภาพ ควรเก็บวัตถไว้ในกล่องที่ท าจากกระดาษไร้กรด สถานที่เก็บห่างไกลจากแสงแดด การไหลเวียนของ
ุ
อากาศดี และความชื้นเหมาะสม ต้องหมั่นตรวจสภาพของวัตถุและสถานที่เก็บรักษาว่าปลอดจากปลวกและแมลงที่จะมาท าลายวัตถุนั้น (คล้ายคลึงกับการปฏิบัติตัวของ
ผู้ป่วยหลังการรักษา)

ส าหรับกิจกรรมหนังสือสมุดไทยและภาพเขียนสในครั้งนี้ได้เลือกหัวข้อ “การอนุรักษ์เชิงป้องกัน” มาให้เรียนรู้กัน โดยจะให้ผเข้าร่วมกิจกรรมสร้างแฟ้มและซอง
ี
ู้
จัดเก็บวัตถ ซึ่งสามารถน าไปประยุกต์ใช้ในการเก็บวัตถุประเภทกระดาษได้เป็นอย่างดี เป็นการช่วยชะลอปัญหาที่จะเกิดขึ้นกับตัวกระดาษ โดยมีวิทยากรคือ คุณจุฑามาส
ุ
เรืองยศจันทนา จะเป็นผู้ให้ค าแนะน าตลอดกิจกรรม